Wat velen niet weten is dat Piet Mondriaan ten diepste een wereldverbeteraar was. Hoe zien we dat terug in zijn werk? Laten we eens beginnen met door zijn ogen naar het heden te kijken, dan treffen we angst, chaos, en wanorde aan. Ik weet zeker dat hij verdrietig zou worden, omdat wat hij met zijn kunst beoogde voor de toekomst, wij nog steeds niet bereikt hebben.
Er zijn veel mensen die de vergelijking maken met dezelfde periode in de vorige eeuw. Ook rond het ontstaan van De Stijl, in 1971, was het onrustig. Dat is niet geheel onterecht, want ook toen vonden er door uitvindingen, net als nu allerlei verschuivingen plaats. Denk aan innovaties als de locomotief, electriciteit en de atoomsplitsing. En in de landen rondom Nederland voltrok zich de Eerste Wereldoorlog. Net zoals nu, met uitvindingen als het internet, sociale media en de mobile telefoons, hebben de uitvindingen ook hun schaduwkanten en staan de wereldse verhoudingen weer op scherp.
Ook de ontkerking is in gang gezet. Binnen de kerkleer voelden steeds minder mensen zich thuis. Dus men had minder houvast en net als nu ging men op zoek naar alternatieven. Ook Mondriaan maakte een zoektocht. Hij kwam bij de Theosofische Vereniging terecht. Hun doelstelling waren en zijn:
- Het vormen van een kern van de universele broederschap der mensheid, zonder onderscheid van ras, geloof, geslacht, kaste of huidskleur.
- Het aanmoedigen van de vergelijkende studie van godsdienst, wijsbegeerte en wetenschap.
- Het onderzoeken van de onverklaarde wetten van de natuur en van de vermogens die in de mens latent aanwezig zijn.
Mondriaan wilt doormiddel van zijn kunst evenwicht, orde en rust scheppen. Om zo tot gelijkwaardigheid te komen. Hij wil zuivere abstracte kunst maken om de toekomstige evenwaardige verhoudingen te laten zien waarnaar de mens moet streven. Het realiseren van evenwaardige verhoudingen zijn voor het leven van het hoogste belang en de zuiver abstracte kunst is hiervoor het lichtende voorbeeld. Hij stelt dat ongelijkwaardigheid is de oorzaak van ellende. De dominantie van het een over het ander of van de een over de ander is volgens Mondriaan de oorzaak van veel wantoestanden in de wereld.
Mondriaan grondlegger van de De Stijl gingen wel heel ver in hun pretentie de universele waarheid kenbaar te maken met middelen die volgens hen adequater waren dan de mythen en rituelen waarvan de oude religies zich bedienden, inclusief het christendom. Mondriaan was er heilig van overtuigd dat de mensheid tot hoger inzicht zou kunnen komen door het zien van zijn abstracte schilderijen, waarin lijn en kleur, tot in het extreme gereduceerd, de enige betekenisdragers waren: 'Op deze wijze is de kunst dan waarlijk religieus.'
Dit lijkt mij een mooie reden om het werk van Mondriaan eens beter te bekijken en er langer bij stil te staan. Ik hoop dat met wat je nu weet, dat hij streefde naar een evenwichtige samenleving, door de juiste balans te vinden met de primaire kleuren, zwart en wit, dat deze eenvoudig uitziende werken niet zomaar en makkelijk te maken zijn geweest. Sterker, probeer maar eens met rode gele en blauwe vlakken een goed evenwicht te vinden. Het zal niet eenvoudig blijken......
De zoektocht en "spirituele" ontwikkeling richting zijn abstracte kunst is overigens goed te zien als je zijn oeuvre op een rijtje zet. Later in het jaar ga ik naar een overzichtstentoonstelling, maar nu eerst naar de de tentoonstelling met werken van Bart van der Leck en Mondriaan op 2 april in het Gemeentemuseum Den Haag. Wil je mee? Kosten voor een kennismakingsrondleiding zijn € 20,-, meld je hier aan.
Meer weten: 06 24507084